سرچشمه نسخه های دیگر

داریوش بزرگ فرمان داد تا کارنامه سالهای نخستین فرمانرواییش، به دیگر سرزمین های درفرمان پارسها فرستاده شود. تاکنون دونوشته به زبان اکدی (BE 3627 و B41046) در بابل و دو نوشته به آرامی (OfA DB و Segal 62)  در مصر یافت شده که بخش هایی از کارنامه او را دربرمی گیرند. پس می توان پنداشت که نسخه های دیگری نیز از کارنامه او به دیگر کشورها فرستاده شده بود که با گذشت روزگار از میان رفته و یا هنوز در دل خاک پنهان مانده اند. اما سرچشمه نوشته های پراکنده در جهان هخامنشی چه بود و به چه زبان و دبیره ای نگاشته شده بود؟

چون هیون بای پیشنهاد نموده است که این نسخه به زبان و دبیره آرامی آماده و فرستاده شده بود (ا. پریان). او می گوید این نسخه برای این به آرامی نوشته شد، زیرا زبان آرامی زبانی دیرین و پراکنده در گستره شاهنشاهی هخامنشی بوده همچنین این زمان کاربردی دیپلماتیک داشت. در این باره باید گفت که دو دلیل هست که می توان از آنها چنین برداشت کرد که نوشته های اکدی و آرامی بیرون از بیستون از یک نسخه مادر رونویسی و ویرایش شده بودند که آنها چنین هستند.

1-        

1-      سخن داریوش در پایان بند 70 ستون چهارم نسخه پارسی باستان بر دیواره کوه بیستون و همچنین نوشته های همسان آن در نسخه ایلامی همان سنگنبشته

2-      بودن همانندی و هماهنگی هایی در این پاره نوشته های یافت شده 

پیشتر درباره بخش نخست بند 70 سنگنبشته بیستون سخن گفته شد. در پایان این بند داریوش افزود که رونوشتی را به کشورهای در فرمانش فرستاده است (در آوانگاری نوشته های پارسی باستان، روش خوانش اشمیت را بکار گرفته ام. ا. پریان)

OP DB, Col. IV,70, 91-92) :

…pasāva ima dipiciçam frāstāyam vispadā antar dahyāva kāra hamātaxšatā

...سپس این شیوه نگارش (form of writing) را به هرجایی به کشورها فرستادم. مردم (به کاربرد آن) کوشیدند.

AE DB, Col. IV, 8-10 :

…meni ^htuppi.me amminnu ^vdayauš marrita hati.ma ^vu tinkiya ^vtaššupe sapiš

...سپس من همان نوشته را در میان همه کشورها فرستادم. مردم (نوشته ها) را رونوشت کردند.

در هر نوشته میخی پارسی باستان و ایلامی سخن از فرستادن یک نسخه از کارنامه داریوش (با هدف دیپلماتیک) آورده شده است. در نسخه پارسی باستان  ima dipiciçam (این شیوه نگارش) با جمله ایلامی ^htuppi.me amminnu (همان نوشته) یکسان بوده و هر دو به یک نوشته اشاره دارند. همچنین در پایان این بند داریوش می گوید که پس از آنکه این نسخه به سرزمین ها رسید مردم آنرا رو نویسی و کپی کردند،  (OP: kāra hamātaxšatā و AE : ^mtaššupe sapiš ) ، از این گفته داریوش می توان چنین برداشت کرد که:

نوشته ای که داریوش برای هدفهای دیپلماتیک فرستاد همان نوشته ای بود که یکبار در خط90-89 بند 70 نسخه پارسی باستان به آن اشاره شده و در آنجا او یک شیوه نوین نگارش را نیز معرفی نموده بود.(چول هیون بای). تفاوت برجسته میان ima dipiciçam  در خط89 با ima dipiciçam در خط 91 آن است که دومی با یک جمله بر جسته شده است:  taya adam akunavam patišam ariyā (که من بر ساختم ، افزون بر این به آریایی). داریوش خود یک تفاوت آشکار را بر گفت: نخستین اشاره داریوش یک برگردان آرامی نوشته شده به دبیره آرامی و دومی نوشته ای به زبان پارسی باستان نوشته شده به دبیره آریایی، چنانچه:ima dipiciçam…ariyā…carmā  این شیوه نگارش ... به آریایی... بر پوست) (چول هیون بای).

(در این باره من ا.پریان باید بگویم که هنوز سخن فراوان بوده و نمی توان به دستاوردی آشکار دست یافت. چرا که با نگاه به بند 70 نسخه پارسی باستان و سنجش آن با بند همسان آن در نسخه ایلامی می توان برداشتهایی دیگر را نیز داشت. در نسخه پارسی داریوش می گوید که «این شیوه نگارشی است که من بر ساختم افزون بر این به آریایی...» (از خوانش اشمیت). اما در نسخه ایلامی سخن از «شیوه نوین نگارشی» نیست، در آن نسخه آورده شده «من نوشته ای دیگر به آریایی بر ساختم». این پرسش را باید پرسید که چرا در نسخه پارسی از شیوه نوین نگارش سخن گفته اما در نسخه ایلامی در این باره سخنی نیست؟

در پیوستار همین بند از نسخه پارسی باستان می خوانیم  که داریوش می گوید: «سپس این شیوه نگارش را به هر جا به کشورها فرستادم، مردم به کاربر آن کوشیدند». اما در نسخه ایلامی چنین نوشته شده است: «پس من همان نوشته را به همه کشور ها فرستادم، مردم رونویسی کردند». این همان نوشته در نسخه ایلامی چیست و آیا «همان نوشته دیگر به آریایی» نمی توانست باشد؟! آیا آنچه که در بخش نخست نسخه پارسی باستان (بند 70) گفته شده (یعنی « این شیوه نگارش») همان نسخه و دبیره میخی پارسی باستان نیست؟!

اکنون می توانیم با این گمانه زنی در یابیم که چرا در نسخه ایلامی، سخنی از «این شیوه نگارشی» نیست، چرا که این شیوه نگارش«نوشتن به دبیره میخی پارسی باستان» بوده و نیاز نبود که در دل آن بند ایلامی سخنی از شیوه نگارش (دبیره میخی پارسی باستان) گفته شود. با این همه این گمانه زنی من ا.پریان بوده و آرزومندم در جستاری ویژه درباره آن سخن گویم).

به دیدگاههای چول هیون بای باز می گردیم. دوم اینکه داریوش در بند 70 نسخه پارسی باستان گزارش می دهد که رونوشت دیپلماتیک کارنامه او پیشتر به همه کشورها فرستاده شده بود. بهتر بگوییم آن نوشته پیش از نوآوری دبیره میخی پارسی باستان به کشورها رسیده و از آن رونویسی شده بود. پس زمان نگارش نسخه سرچشمه برای فرستاده شدن به سرزمین ها را می توان همزمان با نگارش نسخه آریایی که سرچشمه نسخه های سه گانه کوه بغستان بود، دانست.

سوم اینکه هنگامیکه این نسخه به کشورها رسید، مردم آنجا (دبیران آن کشورها) از آن رو نوشت برداری کرده و به زبان و دبیره بومی خود رونویسی کردند. پس پاره نوشته های یافت شده، کپی هایی از این سرچشمه هستند که چول هیون بای آنرا آرامی می داند. این سرچشمه اکنون از میان رفته است. زیرا بر پوست نوشته شده بود. اینکه پیشنهاد می شود سر چشمه ای که به دیگر سرزمین ها فرستاده شد آرامی بوده است برای این است که مردم کشورهای در فرمان داریوش توانستند به خوبی از آن نسخه رو نویسی کرده و نیز زبان آرامی در شاهنشاهی هخامنشیان زبانی شناخته شده بود.

همچنین گواهی هایی، از یکپارچگی و همسانی میان پاره نوشته های یافت شده آرامی و اکدی پشتیبانی می کنند. گرین فیلد پورتن نسخه اکدی دیواره کوه بیستون (AA DB) را با پاره نوشته های یافت شدهBE 3627  و OFA DB سنجیده و به این رسیده است که همسانی میان پاره نوشته های اکدی کشف شده دربابل)3627(BE  و پاره نوشته آرامی الفانتین (OFA DB) چنان نزدیک به یکدیگر است که نمی توان این همانندی ها را تصادفی دانست. گرین فیلد پورتن در این باره این دیدگاه را گفت که آنها دارای تفاوتهای بسیار اندکی با یکدیگر بوده و نسخه هایی کوتاه و چکیده شده هستند. در این دو نسخه گرایش به این است که نامهای جغرافیایی برای عملیاتهای گوناگون و همچنین ویژگیهای شورشیان، نوشته نشود. همانندی های این دو نوشته به این اشاره دارند که آنها از یک سرچشمه بر گرفته شده بودند. این سرچشمه می توانست نسخه ای به زبان ودبیره آرامی بوده باشد.

همچنین دو پاره نوشته کوتاهتر نیز یافت شده است، یکی به اکدی و دیگری و دیگری به آرامی Bab 41336 رونوشتی اکدی از کارنامه داریوش است که در کاخی در بابل و نزدیک به جایگاهی که نسخه BE 3627 یافت شد، پیدا شد. این نوشته بخشی از نسخه ای است که هم بر جلو و هم برپشت یک ستون سنگی ایستاده تراشیده شده است. این نوشته نیز رونوشتی دیگر از آن سرچشمه دیپلماتیک است. Segal 62 نیز پاره نوشته ای به آرامی است که «وسلیوس» (Wesselius) یادآور شد بخشی از همان کارنامه داریوش است که در «ساکارا» (Saqqara) در مصر یافت شده است.